دانستنیهای حمل بار ریلی
دانستنیهای حمل ونقل ریلی
خطوط ریلی و حمل بار ریلی نقش کمی در زمینه ی تجارت حمل ونقل بین المللی را در بر دارد ، لیکن در حمل و نقل عمومی می توان از امکانات راه آهن استفاده کرد. استفاده از وسایل نقلیه ریلی در ترانزیت مزیت هایی دارد از جمله امنیت آن و سالم بودن اینگونه حمل و نقل از نظر زیست محیطی . تا سال گذشته(۹۶) حدود ۳۴ میلیون تن بار از طریق جاده های ریلی توسط قطار ترابری شد . یکی از اهداف سیستم حمل و نقل ریلی رسیدن میزان فریت به ۹۱ میلیون تن تا سال ۹۹ ، اعلام گشت .
لازم به ذکر است استفاده از ناوگان حمل بار ریلی در حمل و نقل بین المللی و داخلی برای بار های صنعتی ، چوب و آهن ، مواد اولیه و کالای خشک و فله در ابعاد بالا مناسب خواهد بود . در مواردی که وزن و ابعاد کالا و تعداد آن بالا باشد و استفاده از وسایل نقلیه حمل و نقل جاده ای مناسب نباشد می توان در صورت داشتن کوریدور لازم از قطار برای اینکار استفاده کرد . البته اینگونه کالا قابلیت حمل از طریق هواپیما و کشتی را نیز خواهند داشت . حمل و نقل دریایی حدود ۹۰ درصد این تجارت را تشکیل می دهد و حمل و نقل هوایی در ایران امروزه نیز دارای مشکلاتی است که آمار ترانزیت از این شیوه را کمی پایین می آورد .
اصطلاحات رایج حمل بار ریلی
LRT یا Light Rail Transit ، قطار سبک شهری میباشد که متشکل از یک، دو یا سه واگن که با نیروی برق در سیری کاملاً حفاظت شده یا نیمه حفاظت شده بصورت عموماً هم سطح، زیرزمینی و یا بالاتر از سطح زمین (elevated) حرکت میکند و طبق استانداردهای بینالمللی، ظرفیت حمل این نوع سیستمها بین ۴۰۰۰ تا ۱۲۰۰۰ نفر مسافر در ساعت میباشد. طرح هندسی اینگونه سیستمها به نحوی است که قطار سبک شهری را قادر میسازد از قوسهای با شعاع بسیار پایین (۲۵ متر) و شیب و فرازهای بسیار تند (۶ درصد) به راحتی عبور کند.
مترو (Metro) چیست؟
مترو سیستمی است که برای جابجایی حجم انبوهتری از مسافر مورد استفاده قرار میگیرد و طبق استانداردهای بینالمللی، ظرفیت این نوع سیستم، ۱۲۰۰۰ تا ۴۰۰۰۰ نفر مسافر در ساعت میباشد. این سیستم بصورت کاملاً حفاظت شده و در بافت درون شهری عموماً زیرزمینی و در حومه بصورت هم سطح با تعداد حداقل ۵ واگن به جابجایی مسافر میپردازد. این سیستم خود کشش برقی از طریق ریل سوم یا شبکه بالاسری تغذیه میگردد.
سر فاصله زمانی (Headway) چیست؟
فاصله زمانی بین خروج یک قطار از ایستگاه تا ورود قطار بعدی به ایستگاه را سر فاصله زمانی یا (headway) میگویند.
پانتوگراف (Pantograph) چیست؟
سیستمی است که در بالای وسیله نقلیه ریلی قرار گرفته و جریان برق را از شبکه بالاسری به الکتروموتورهای وسیله نقلیه منتقل میکند.
ریل سوم (Third Rail) چیست؟
ریل سوم، ریلی است که از نوع استیل با درصد کربن کم و یا ترکیبی از آلیاژ آلومینیوم که هدایت جریان برق را از طریق رسیپتور (receptor) بر عهده دارد.
علائم (Signaling) چیست؟
نقش سیستم علائم، حفاظت از قطارها در مقابل تصادف با یکدیگر میباشد همچنین وظیفه کنترل و توقف قطار در هنگام رسیدن به سیگنال توقف و کنترل قطار در قوسها و داخل ایستگاه نیز بر عهده این سیستم میباشد. انواع سیستمهای علائم در قطارهای LRT به شرح ذیل میباشد:
۱ـ سیستم بلاک ثابت (Fixed Block)
۲ـ سیستم بلاک متحرک (Moving Block)
۳ـ سیستم کنترلی داخل کابین (Cab- Signaling)
در سیستم بلاک ثابت، مسیر بصورت الکتریکی به چند بلاک تقسیم میشود و محل قطارها بوسیله سیستم از روی اتصال کوتاهی که چرخها بین دو ریل ایجاد میکنند، مشخص میشود. در این سیستم اطلاعات بوسیله چراغهایی که در کنار خط تعبیه شده به راننده ارسال میشود که هر رنگ این چراغها، پیام خاصی را به راننده منتقل میکند. سیستم بلاک متحرک براساس محاسبه دائمی فاصله ایمن جلوی قطار، عمل میکند که با توجه به نتایج این محاسبات، سرعت، شتابگیری و شتاب ترمزگیری را برای هر قطار مشخص میکند. در سیستم کنترلی داخل کابین، سیستم کدی را به هر مدار راه (track circait) اختصاص میدهد و محل قطار را بوسیله امواج رادیویی و با آنتنی که روی هر قطار وجود دارد، مشخص میکند. این کد، حداکثر سرعت مجاز در هر بلاک و طول مسیر ساعت تصویب شده را در داخل کابین به راننده اعلام میکند.
گاباری (Clearavce Envelope) چیست؟
جهت سیر ایمن در طول مسیر، نیاز به فضای آزادی در اطراف وسیله نقلیه ریلی میباشد که متشکل است از گاباری استاتیکی و گاباری دینامیکی. گاباری استاتیکی فضای آزاد اطراف وسیله نقلیه ریلی در حالت سکون میباشد که معمولاً در ایستگاهها اتفاق میافتد. دیاگرام گاباری استاتیکی توسط شرکت سازنده جهت بهرهبرداری در طراحی ایستگاه ارائه میگردد. گاباری دینامیکی را نیز که شرکت سازنده وسیله نقلیه ریلی میبایست ارائه دهد، همرا با پارامترهای دیگر از جمله رواداری (تلورانس) نگهداری خط به علاوه اثرات دو در قوس در محاسبات قطر تونل یا فضای آزاد زیرگذرها مورد استفاده قرار میگیرد.
جریانهای سرگردان (Sttray Current) چیست؟
در سیستمهای ریلی که با شبکه برق D.C. اعم از شبکه بالاسری یا ریل سوم کار میکنند، شبکه truction سیستم به عنوان قطب مثبت این مدار جریان و ریلها به عنوان قطب منفی مدار جریان محسوب میشوند. جریان الکتریکی D.C. از طریق پستهای برق به وسیله نقلیه منتقل و از آنجا به ریلها که قسمت منقی مدار جریان هستند، انتقال مییابد. این جریان باید مجدداً از طریق ریلها به پستهای برق انتقال یابند. چنانچه ریلها به نحوی ایزوله نباشند، در محل اتصال ریل به تراورسها (پابند)، این جریان نشتی کرده و پدیدهای به وقوع میپیوندد که اصطلاحاً به آن جریان سرگردان (Sttray Current) میگویند. جریانهای سرگردان جهت بازگشت به پستهای برق به تأسیسات فلزی مدفون شده در خاک از قبیل لولههای آب، گاز، کابلهای برق، تلفن، آرماتورهای فولادی و … نفوذ کرده و هنگام خروج از آنها باعث ایجاد خوردگی در آنها میشود.
چه استانداردیهایی برای طراحی راهآهن استفاده میشود ؟
استانداردهای مورد استفاده در طرح راهآهن بسته به موضوع طراحی متفاوت است ولی بطور کلی استانداردهای بینالمللی EUROCOOE , UIC ، AREMA و GOST و استانداردهای داخلی مصوب سازمان مدیریت و برنامهریزی مانند نشریه ۱۳۹، نشریه ۱۰۱، آبا و …در طرح راهآهن در داخل کشور بینالمللی مورد استفاده قرار میگیرد.
درطراحی راه آهن ا در خارج از کشور فقط کدهای بین المللی مورد استفاده قرار می گیرد.
به طور کلی مطالعه یک مسیر راهآهن جدید شامل چه مراحلی میباشد؟
برای پروژههای ریلی خارج از کشورمعمولا سه مرحله زیر پیشنهاد میشود :
۱ـ مطالعات پیش امکان سنجی (Prefeasibility) : در این بخش با یک بررسی اولیه توجیه داشتن پروژه برای مطالعه و اجرا بررسی میشود . چنانچه پروژه دارای توجیه لازم از نقطه نظر فنی، اقتصادی و اجتماعی باشد مطالعات مرحله بعد صورت میگیرد.
۲ـ مطالعات مقدماتی (Preliminary) : در این مرحله گزینههای مختلف ممکن برای مسیر و تمامی اجزای پروژه به صورت مقدماتی بررسی شده و طرحهای پیشنهادی ارئه میشود. برای انتخاب گزینه بهتر بایستی مقایسات اقتصادی و فنی کامل صورت گیرد.
۳- مطالعات اجرایی: از این بخش مسیر انتخاب شده در مطالعات مرحله اول بطور کامل و دقیق طرح شده و تمامی جزئیات پروژه در حد اجرا ارائه میشود.
مطالعات پروژههای داخل کشور در بیش از سه مرحله فوق انجام شده و طبق نظام فنی و اجرایی سازمان مدیریت و برنامهریزی در برخی موارد در هفت مرحله انجام میشود. البته این مراحل شباهت زیادی به سه مرحله قبل دارد.
سرعت طراحی خطوط داخل کشور به چه میزان میباشد؟
طرح راهآهنهای داخل کشور معمولا به گونهای صورت میگیرد که در نقاط با عارضه کم وغیر کوهستانی، مشخصات هندسی طرح، سرعت ۱۶۰ کیلومتر بر ساعت را تامین کند. در نقاط پر عارضه و کوهستانی برای کاستن هزینههای طرح بصورت موضعی سرعت طرح ممکن است تا ۱۰۰ کیلومتر بر ساعت کاهش داده شود البته در برخی مسیرها مثل قم ـ اصفهان، سرعت طرح ۲۵۰ کیلومتر بر ساعت و اصفهان ـ شیراز کل مسیر ۱۶۰ کیلومتر بر ساعت در نظر گرفته شده است.
